فصل پاییز یکی از فصلهای سال است که این فصل را در ایران قدیم به نام های «پادیز، پاذیز، خزان»نیز میشناسند. در ایران باستان هر روز ماه نام مخصوص به خود داشت و ایرانیان در طی سال روزهای زیادی را با آداب و تشریفات فراوان جشن می گرفتند. در فصل پاییز و به خصوص ماه مهر نیز جشن هایی برگزار می شد که در این بخش از فرهنگ و هنر پین وین شما با جشن های اولین ماه پاییز آشنا خواهید شد .

جشن پاییزی مهرگان یا جشن هخامنشی میتراکانا
جشن پاییزی مهرگان یکی از قدیمی ترین جشن های ایرانیان باستان میباشد که در ستایش و نیایش مهر یا میترا برگزار می گردد. علت برگزاری جشن مهرگان در آغاز مهرماه و نامگذاری نخستین ماه فصل پاییز به نام مهر، به این دلیل است که در زمان هخامنشیان، شروع پاییز، آغاز سال نو بوده است و به همین خاطر نخستین ماه سال را به نام مهر منسوب کرده اند.
شروع پاییز به عنوان شروع سال نو زراعی در میان کشاورزان رایج بوده است. سال زراعی از ابتدای پاییز آغاز و آخر تابستان دیگر به پایان می رسد.

زمان برگزاری جشن مهرگان پاییزی
زمان جشن مهرگان در زمان هخامنشیان و تا اواخر زمان اشکانیان در روز یکم ماه مهر و آغاز فصل پاییز بوده است اما از دوره ساسانی، جشن پاییزی مهرگان به مهر روز یا شانزدهم ماه مهر منتقل می شود و نزدیک به دو هزار سال است در گاهشماری ایرانی این جشن به شانزدهمین روز مهرماه نسبت داده شده است.
زمان برگزاری این جشن در گاه شماری طبری/ تبری و همچنین در گاه شماری سنتی یزدگردی زرتشتیان، مصادف با نیمه ی بهمن ماه و در گاه شماری دیلمی مصادف با سی ام بهمن ماه است.
امروزه در تقویم محلی کردان مُکری مهاباد و طایفه های کردان شکری آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سال وِرز» است. مورخان یونانیان و رومیان از این جشن با نام«میثرکنه/ میتراکانا» یاد می کنند. نام ماه مهر در کتیبه ی میخی داریوش در بیستون به معنای «یاد خدا» آمده است.
جشن مهرگان چگونه برگزار می شد؟
فیثاغورث در سفرنامه ی خود می نویسد:پرستندگان میترا در غاری تاریک که در آن چشمه ِ آبی وجود داشت و پر از نقش صورت های فلکی حاضر شده و پس از انجام مراسم مختلفی نانی می خوردند.
مورخ و پزشک اردشیردوم «کتسیاس»، می گوید: در جشن پاییزی مهرگان ایرانیان ردای ارغوانی رنگ به تن میکردند و به پایکوبی می پرداختند.
لوازمی که در سفره مهرگان قرار میدادند
در بین سفره ی مهرگانی که از پارچه ای ارغوانی رنگ ساخته شده بود، چند «نبشته ی شادباش» و گل «همیشه شکفته» قرار می گرفت. گل همیشه شکفته، گلی بوده است که برای زمان طولانی و مواقعی تا چندین ماه شکوفا می ماند. اطراف گل همیشه شکفته را با گل های دیگر مانند چند شاخه درخت گز، هووم و... تزئین می کردند. بر این سفره میوه های پاییزی ترجیحا به رنگ سرخ مانند:سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج، بالنگ، انجیر، بادام، پسته، فندق، گردو، کنار، زالزالک، ازگیل، خرما ، و ... قرار می گرفت.
از دیگر لوازمی که بر سفره مهرگان قرار می دادند ، نان های مخصوص تهیه شده از آمیختن آرد هفت نوع غله ی گوناگون بود. در کنار این نان، نوشیدنی از عصاره گیاه «هئومه/ هووم» که با آب یا شیر رقیق شده بود، قرار می دادند.
جام آتش یا نونکچه شمع، شکر، شیرینی، خوردنی های محلی و بوی های خوش مانند گلاب از دیگر لوازم سفره ی مهرگان بود. ایرانیان بعد از خوردن نان و آشامیدنی به همراه نوازندگان به پایکوبی می پرداختند.
جشن کاشت
در بعضی از شهرها و روستاهای ایران مانند «مهاباد» آذربایجان غربی جشن کاشت از هرمزد تا سپندارمذ برابر با 1 تا 5 مهر ماه برگزار می شود.
در این جشن، مردم کیسه هایی از حبوبات و بذرهای مختلف را از شاخه های درخت کوچک خشکیده ای آویزان می کنند و آن را آتش می زنند، محصولی که زودتر بسوزد، را بیشتر در آن سال می کارند.

جشن تیرگان سوم
یکی دیگر از جشن های مهرماه، جشن تیرگان سوم است که سیزدهم مهر در گرامیداشت ستاره باران آور تیشتر برگزار می شد.
در ایران باستان یکی از معابد تیشتر نیایشگاه اردهال بوده است. ادامه و نشانه های این جشن در آیین قالیشویان اردهال در غرب کاشان مشاهده می شود. بین دعای باران و تابوت یا شستشوی مردگان در برخی باورهای ایرانی پیوندهایی وجود دارد.
سوکوت یا عید سایبان ها
در بین یهودیان ایرانی جشنی به نام «سوکوت» یا عید «سایبان ها» در 15 مهرماه برابر با 15 ماه عبری تیشتری به مناسبت خروج بنی اسرائیل از مصر و به یاد الطاف خداوند به قوم بنی اسرائیل در صحرای سینا برگزار می شود.
جشن مغوژتی (مغ کشان)
هخامنشیان در روز شانزدهم مهرماه جشن مغوژتی به معنای مُغ کشان برگزار می کردند که متاسفانه از جزئیات آن اطلاعی در دست نیست.
جشن رام روزی
جشن رام روزی یا «رام روچ» روز 21 مهرماه روز غلبه ی کاوه و فریدون بر ضحاک برگزار میشد.

جشن «روش هشانا» به معنای آغاز سال یهودی در اولین روز و دومین روز از ماه تیشری عبری برگزار می شد.
این عید را «روز داوری» یا «روز یادبود» یا «روز نواختن شوفار» نیز نامیده میشد. طبق  باور یهودیان جشن روش هشانا روز آفرینش حضرت آدم میباشد. روش هشانا برای کلیمیان ایران، دو روز تعطیل است. کلیمیان در این روز به کلیساها رفته و مراسم ویژه، برگزار کرده و از خداوند سرنوشت نیک و سعادتمندانه درخواست می کنند.
نام «روز یادبود» به آن دلیل است که یهودیان از خداوند می خواستند، برای نسل حضرت ابراهیم، قربانی کردن اسحاق پسرش را به یاد آورد.
نام «روز نواختن شوفار» به علت شوفار (بوقی از شاخ قوچ) است که در کلیساها در این روز می نوازند. در شب این جشن مواد غذایی مانند سیب و عسل، کدو، لوبیا، گوشت کله ی بره،چغندر، انار شیرین می خورند.
منابع: برگرفته از کتاب «جشن های ایران باستان» نوشته محمد حسین موسوی
«جشن های فراموش شده ایران باستان» به نگارش بهروز بیگوند